پیشداوری‌ای که «عقل» نام گرفته است ما را بر آن داشته است تا مفهوم‌هایِ یگانگی، همانستی، دیرند، جوهر، علّت، شیئیّت و وجود را فرانهیم، کم‌وبیش همین‌ها هستند که ما را دچارِ خطا و “ناگزیر” از خطا می‌کنند؛ و اکنون بر اساسِ وارسی‌ای موشکافانه، ما بی‌چندوچون برآن‌ایم که خطا همانا اینجاست. این فرقی با خطایِ دیدِ ما در موردِ جنبشِ اختران ندارد (چشمانِ ما به علّتِ شکستِ نور در جوِّ زمین ستارگان را در سرِ جایِ خود نمی‌بیند).

در این مورد چشمانِ ما وکیلِ‌ مدافعِ‌ همیشگیِ آن خطاست و در آن مورد زبانِ ما. زبان در روزگاری پدید می‌آید که روان در خام‌ترین صورتِ پیدایشِ خویش است. هنگامی که پیش‌انگاره‌هایِ بنیادیِ متافیزیکیِ زبان (یا ساده‌تر: عقل) را به آگاهی در می‌آوریم، با یک چیزِ جادوییِ زمخت روبه‌رو می‌شویم. عقل همه‌جا کُننده و کرده می‌بیند در اساس به خواست یا اراده همچون علّت باور دارد؛ به «من» باور دارد، به من در مقامِ وجود، به من در مقامِ جوهر، و باور به «منِ جوهرین» را به همه‌چیز فرامی‌افکند ــ و از این راه است که نخست مفهومِ «چیز» را “می‌آفریند”… وجود را همه‌جا علّت می‌انگارند و جا می‌زنند. نخست از درونِ مفهومِ «من» است که مفهومِ «وجود» سربرمی‌آورد… در سرآغاز مصیبتِ بزرگِ یک خطا ایستاده است، این‌که خواست یا اراده چیزی است “اثرگذار” ــ که خواست توانایی‌ست…

امروزه می‌دانیم که چیزی جز یک واژه نیست. بسیار پس از آن، در جهانی هزاربار روشنی‌یافته‌تر، این اطمینان، این یقینِ وجدانی به ضمیرِ فیلسوفان هجوم آورد که ایشان به مقولاتِ عقل دست یافته‌اند و نتیجه گرفتند که این مقولات بر آن اساس نمی‌توانند از تجربه برآمده باشند ــ زیرا تجربه یکسره با آن‌ها در تضاد است. پس از کجا آمده‌اند؟ چه در هند چه در یونان دچارِ یک اشتباه شدند و گفتند که: «ما می‌باید روزگاری در یک جهانِ بالاتر خانه داشته بوده باشیم، ما می‌باید خدایی بوده باشیم، زیرا دارایِ عقل‌ایم!»… «عقل» در قالبِ زبان: وَه که چه پیرزنِ دروغزنی! گمان نمی‌کنم که از دستِ خدا رها شویم، زیرا هنوز به دستورِ زبان باور داریم… .
.
.
📕 فردریش نیچه ؛ غروب بت‌ها ؛ عقل در فلسفه

اندیشیدن آموختن: یعنی آن چیزی که مدرسه‌های ما دیگر هیچ گمانی از آن ندارند، همچنان که دانشگاه ها هم.

کتاب غروب بت ها

Twilight of the Idols

برای خرید کتاب غروب بت‌ها از ایران کتاب، اینجا کلیک کنید (+)